به‌منظور استفادهٔ بهینه و مؤثر از منابع آبی و مقابله با محدودیت‌های آبی موجود، اجرای طرحهای آبیاری نوین امری اجتناب‌ناپذیر است. طراحی اصولی، تهیه لوازم باکیفیت و اجرای صحیح و مدیریت و نگهداری این نوع سیستم‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار است. اعمال صحیح این موارد علاوه بر تداوم به‌کارگیری این نوع سیستم‌ها، حفاظت از منابع آبی موجود و گسترش فرهنگ کاربرد این نوع سیستم‌ها را به همراه خواهد داشت. تجربه نشان داده است که عدم رعایت صحیح هر یک از موارد فوق‌الذکر عواقب ناگواری در بسیاری از مناطق کشور در پی داشته به‌طوری‌که علیرغم سرمایه‌گذاری‌های سنگین که از طریق کمک بلاعوض و خودیاری کشاورز در این بخش انجام میشود نه‌تنها فرهنگ استفاده صحیح و گسترش به‌کارگیری سیستم‌های آبیاری رشد نشان نداده؛ بلکه تأثیر منفی در اذهان و تفکر کشاورزان منطقه داشته است.
شرکت مهندسی آبگیرحیات کرمان با ربع قرن فعالیت در زمینه طراحی و اجرای سیستم‌های آبیاری نوین وظیفه خود دانسته که دستورالعمل اسیدشویی در سیستم‌های آبیاری قطره ای را تهیه و ارائه نماید تا همکاران عزیز با راهنمایی کشاورزان محترم و به‌کارگیری آن جهت رفع گرفتگی قطره‌چکان‌ها و اصلاح شوری خاک اقدام نمایند.
اسیدشویی
اسيدشويي در سيستم‌های آبياری به‌منظور شستشوی رسوبات تثبيت شده درون لوله‌ها و قطره‌چکان‌ها که ناشی از مواد شيميايي محلول در آب آبياری است، کاربردهای فراواني دارد. اين نوع رسوبات يا از آب آبياری ناشی شده (به دليل وجود بي‌کربنات و کربنات کلسيم به ميزان بالاتر از حد مجاز 200 ppm) و يا به دليل به‌کارگیری و تزريق کودهای محلول نامرغوب در آب آبياری به وجود مي‌آيد. جهت تزريق کود به درون سيستم آبياری بايد از کودهای اسيدی (کودهای UNEC) که خود به دليل داشتن PH بسيار پايين موجب نگهداری مناسب سيستم مي‌شوند، استفاده نمود.
البته از اسيد علاوه بر برطرف نمودن انسداد در قطره‌چکان‌ها، جهت ارتقای مشخصات فيزيکي و شيميايي خاک مزرعه نيز استفاده ميگردد که در اين مورد پس از آزمايش خاک با کارشناس خاک‌شناسی خبره بايد مشورت شود.
نحوه اسیدشویی
جهت اجرای مؤثر اسيدشويي بايد PH آب آبياری هنگام کار در سيستم به 2 الي 3 رسانده شود. در اين حالت آب آبياری قادر خواهد بود ذرات رسوب درون قطره‌چکان‌ها و لوله‌ها را حل کرده و به بيرون هدايت کند.
هنگام تزريق اسيد دقت شود به ریشه‌های حساس گياهان صدمه‌ای وارد نشود. در صورت رعايت موارد زير ميزان خسارت احتمالی به ريشه گياهان به حداقل خواهد رسيد:
– قبل از تزريق اسيد با آبياری ميزان آب موجود در خاک را به ظرفيت مزرعه برسانيد (در اين حالت اسيد به‌محض ورود به خاک رقيق شده و ميزان خسارت به حداقل میرسد).
– مدت تزريق اسيد در شبکه به‌دقت محاسبه شود.
-پس از تزريق اسيد به شبکه سيستم به مدت حداقل 1 ساعت به حالت خاموش در آيد تا اسيد به‌صورت کامل رسوبات را حل نمايد. با انجام اين عمل، خاصيت اسيديته محلول خروجي نيز کاهش می‌یابد.
– پس از خروج اسيد از سيستم، شبکه حداقل برابر مدت تزريق اسيد با آب شستشو داده شود.
– جهت اطمينان بيشتر از خروج اسيد از محيط رشد ريشه بهتر است به مدت 2 ساعت خاک زراعي تحت آبياری قطرهای قرار گيرد.
توجه نماييد در هنگام کار با انواع اسيد تمامي نکات ايمنی لازم در هنگام به‌کارگیری و تزريق آن رعايت نموده و هنگام رقيق نمودن اسيد همواره اسيد را به آب اضافه نماييد. ازآنجایی‌که برخي از فلزات مانند آهن در برابر اسيد مقاوم نيستند بنابراين قبل از تزريق اسيد به درون سيستم از جنس کليه قطعات نصب شده بر روی سيستم خود، آگاه شويد.
لوازم ساخته شده از جنس پلی‌اتیلن و پی‌وی‌سی معمولاً در برابر اسيد مقاوم هستند
اسيدهای مناسب جهت شستشوی سيستم به شرح زير میباشد:
- اسید هیدروکلریک
- اسید سولفوریک
- اسید فسفریک
محاسبه زمان تزريق اسيد درون سيستم:
جهت تزريق اسيد بايد اسيد درون کل سيستم نفوذ کرده و کل بخشهای آن را از رسوب شستشو دهد که میزان اسید موردنیاز جهت تزریق به دو روش محاسبه میگردد.
روش اول با محاسبه مدت زمان بر اساس سرعت آب در لوله است که در این روش بايد اطلاعاتي نظير فاصله محل تزريق تا دورترين عضو سيستم (L) و حداقل سرعت حرکت آب درون لوله آبياری (V) در اختيار باشد. بنابراين بایستی طول لوله‌های قطعی موردنظر از محل قرارگرفتن مخزن اسید تا آخرین لاترال (لوله 16 میلیمتر) طرح محاسبه و سرعت حرکت آب و سایز لوله باتوجه‌به دبی محاسبه و میانگین گرفته شود که معمولاً بین 1 تا 5/1 متر در ثانیه است. مدت زمانی که آب حاوی اسید به آخرین لاترال میرسد (از زمان روشن کردن پمپ آب و پمپ تزریق اسید) از فرمول زیر محاسبه میشود.
t : مدت زمان رسیدن اسید به آخرین لاترال (ثانیه)
L : فاصله محل تزريق تا دورترين عضو سيستم (متر)
V : حداقل سرعت حرکت آب درون لوله آبياری (متر در ثانيه)
مثال:
زمینی داریم در سطح 20 هکتار زیر کشت پسته به فواصل 2 * 6 متر. دبی طرح 20 لیتر در ثانیه میباشد که به 16 قطعه مساوی تقسیم شده است. (مانیفلد با دبی 5 لیتر در ثانیه). مطابق نقشه در هر شیفت 4 شیر (مانیفلد) باز میشود.
روش اول برای قطعه 1 و 2 و 4 و 5
مطابق نقشه طول لوله‌ها تا آخرین قطعه مورد نظر محاسبه میگردد.
بنابراین، سرعت متوسط آب در لوله 9/0 متر در ثانیه در نظر گرفته میشود.
طبق محاسبات انجام شده از زمان آغاز عملیات اسیدشویی، مدت زمانی که آب به آخرین لاترال (لوله 16 میلیمتر) میرسد حدود 11 دقیقه میباشد.
روش دوم روش حجمی:
در این روش بایستی حجم آب داخل لوله‌ها محاسبه گردد. به این منظور مجموع طول کلیه لوله‌های قطعات مورد نظر محاسبه و در سطح مقطع لوله ضرب میشود تا حجم آب داخل لوله به دست آید.
مجموع حجم محاسبه شده 3/12 مترمکعب میباشد. آبدهی طرح 20 لیتر در ثانیه معادل 72 مترمکعب در ساعت بوده که جهت پر شدن لوله‌ها به حجم 3/12 مترمکعب حدود 2/10 دقیقه زمان نیاز میباشد.
محاسبه مقدار اسيد تزريقی:
برای محاسبه مقدار اسیدی که بتواند PH مورد نظر (2 تا 3) را تامین کند باید منحنی تیتراسیون در اختیار باشد و تهیه این منحنی‌ها به آزمایشگاهی نیاز دارد که به دستگاه‌های ذیربط مجهز باشد. اما در مزرعه هم می‌توان یک ظرف 100 یا 200 لیتری را از آب پر کرده و سپس اسید انتخابی را به آهستگی به درون آن ریخته و خوب هم زد تا سرانجام به PH مناسب برسد. پس از اندازه‌گیری و اطمینان از رسیدن به نقطه دلخواه می‌توان با انجام محاسبات ساده‌ای مقدار اسید مورد نیاز برای کل شبکه را تعیین کرد.
در شکل زیر نمونه‌ای از منحنی تیتراسیون ارائه شده است. در هر صورت موکداً توصیه میشود که در انجام عملیات بهسازی آبها و سایر امور فنی با متخصصین فن مشورت شود.
نحوه کالیبره کردن اسید در آب آبیاری (نسبت اسید مورد نیاز در آب)
جهت برآورد نسبت اسيد موردنياز در آب آبياری بايد جهت هر ايستگاه و برای هر نمونه اسید (هر بار خرید اسید) آزمايش جداگانه ای انجام شود. مثال زير اقدامات لازم جهت انجام آزمايش فوق را تشريح مي کند:
آب آبياری چاهي دارای PH 7.5 مي باشد، PH موردنياز جهت شستشو معمولاً 2 الي3 مي باشد. جهت انجام آزمايش ظرف 1 ليتری از آب آبياری را آماده کرده، با دستگاه PHسنج و با کاغذ مخصوص PH متر (کاغذ تورنسل) ،PH آن را اندازه می‌گيريم (PH = 7.5) در مراحل مختلف و در هر مرحله 1 ميلي ليتر از اسيد موردنظر را به ظرف اضافه کرده و مجدداً PH را اندازه می‌گيريم تا PH موردنظر به عدد 2 نزديک شود. در اين آزمايش برای 1 ليتر آب، 2 ميلي ليتر اسيد مصرف شد تا PH به عدد 2 برسد. بنابراين نسبت اسيد موردنياز 2000 ميلي ليتر به ازای هر 1000 ليتر مي باشد. يعنی در هر مترمکعب آب بايد 2 ليتر اسيد ريخته شود. (این آزمایش فقط برای همین اسید میباشد. ممکن است غلظت نمونه اسید خریداری شده بعدی با این نمونه متفاوت باشد که باید مجدداً آزمایش انجام شود.)
طبق محاسباتی که قبلاً انجام شد برای قطعه مورد نظر بايستی حدود 3/12 مترمکعب آب در شبکه تزريق تا لوله‌ها از آب پر شودکه با لحاظ ضريب اطمينان 13 مترمکعب در نظر گرفته میشود.با توجه به محاسبات فوق ميزان اسيد لازم برای هر مترمکعب آب 2 ليتر میباشد که اين ميزان برای 13 مترمکعب 26 ليتر محاسبه میگردد. پس از ريختن اسيد داخل تانک کود که قبلا از آب پر شده است پمپ اصلی و پمپ تزريق اسيد روشن و حدود 11 دقيقه آبياری انجام میشود. سپس هر دو پمپ خاموش و حدود يک ساعت صبر نموده و بعد پمپ اصلی را روشن نموده و به ترتيب از خط اصلی شروع کرده، انتهای خطوط اصلی باز و پس از خروج آب تميز بسته میشود و به همين ترتيب خطوط نيمه اصلی و بعد مانيفلدها و در نهايت بست‌های انتهايی خطوط 16 ميليمتر باز و شستشو انجام میشود.
پس از تميز کردن خطوط تک تک دريپرها چک و در صورت عدم خروج آب کافی چند ضربه روی دريپر زده تا آب تميز خارج شود.
تذکر1: تمام افرادی که عمليات اسيدشويی را انجام می‌دهند بايد حتما از لباس مخصوص، دستکش و عينک يا شيلد استفاده نمايند و در صورت تماس با اسيد با آب زياد شستشو داده شود.
تذکر2: دبی خروجی پمپ تزريق با شير فلکه نصب شده در خروجی پمپ بر اساس فشار شبکه بايد طوری تنظيم شود که در مدت زمان محاسبه شده کل آب و اسيد به طور کامل تخليه گردد و بعد از اتمام عمليات اسيدشويی چند بار تانک با آب تميز شستشو داده شود.
لوازم مورد نیاز برای اسیدشویی
جهت تزريق اسيد به درون سيستم آبياری همان لوازمی بکار مي رود که در هنگام تزريق کود از آنها استفاده مي شود. مکانيزم سيستم های آبياری قطره ای به صورتی است که با راندمان بالای 85 درصد آب موردنياز تبخير و تعرق گياه را به محيط رشد ريشه‌ها می‌رساند همين امر و همچنين ارزش بالای کودهای موردنياز گياه موجب شده تا از سال ها پيش متخصصين تغذيه گياه به فکر رساندن عناصر غذايي موردنياز گياه به همين شيوه با راندمان بالا باشند.
راه هايی که تاکنون جهت تزريق کود و اسيد در سيستم های آبياری بکار گرفته شده متنوع مي باشد. يکي از باصرفه‌ترين و موثرترين اين شيوه‌ها استفاده از ونتوری تزريق کننده مي باشد که با راندمان بسيار بالا و با غلظت کاملاً يکنواخت محلول کود را به درون سيستم هدايت ميکند. مساله مهمی که در اين پروسه هنگام تزريق کود جلوه مي کند درصد حلاليت کود، درجه اشباع و PH آن مي‌باشد.
متاسفانه بکارگيری کودهایی با کيفيت بسيار نازل باعث بروز خساراتی جبران ناپذير به سيستم آبياری مي شود. در اين زمينه و قبل از تهيه کود جهت تزريق به درون سيستم آبياری بايد با کارشناسان مربوطه مشورت شود. اخيراً کودهای UNEC علاوه بر تامين نياز غذايي گياهان، با پايين آوردن PH آب آبياری در حد 4-3 باعث عدم رسوب‌گذاری املاح محلول در آب گشته و علاوه بر آن به تدريج باعث شستشوی رسوبات پيشين نيز مي گردند. اين نوع کودها در حال حاضر بسيار مطرح بوده و هرسال استفاده کنندگان از سيستم های آبياری مخصوصاً سيستم های قطرهای را به خود جلب مي کند.
امیدواریم این مقاله از سایت شرکت آبگیرحیات توانسته باشد اطلاعات مفیدی در خصوص موضوع مهم اسیدشویی در سیستم‌های آبیاری قطرهای در اختیار شما همراهان عزیز قرار دهد.
کارشناسان ما همواره آماده پاسخگویی و ارائه مشاوره به شما عزیزان هستند، میتوانید از طریق شماره‌های تماس یا سایر راه‌های ارتباطی درج شده در سایت با ما تماس بگیرید.
